Słonecznica orężówka (Helicoverpa armigera) to groźny szkodnik wielu roślin w rejonach swego występowania. Może rozwijać do12 pokoleń w ciągu roku w klimacie tropikalnym. Owad jest znany z długodystansowych lotów motyli. Gąsienice mogą żerować na ponad 300 gatunkach roślin uprawnych i dziko rosnących. Jedną z uszkadzanych roślin jest kukurydza. Helicoverpa armigera to gatunek obcy dla entomofauny Polski. Nie jest w stanie przezimować w warunkach glebowo-klimatycznych kraju. W latach 2010–2023 corocznie w południowo-wschodniej części kraju (województwo podkarpackie) obserwowano pojaw samców tego gatunku w pułapkach feromonowych. Monitoring prowadzono w trzech miejscowościach: Krzeczowice, Głuchów i Nienadówka. Najwięcej motyli odłowionow 2015 roku oraz w latach 2018–2019. Motyle w pułapkach obserwowano od 10 lipca do 20 sierpnia. Najliczniejszy lot imago miał miejsce pod koniec lipca i na początku sierpnia. W niektóre lata obserwowano także gąsienice uszkadzające kolby. Gąsienice żerowały na kolbach od drugiej połowy lipca do pierwszej połowy września. W latach badań uszkodziły od 0,2 do 3,2% kolb. Na każdej kolbie żerowała tylko jedna gąsienica, która uszkadzała znamiona, liście okrywowe i miękkie ziarniaki. Ubytek ziarniaków w kolbach wynosił od 1,7 do 7,5%. Na uszkodzonych kolbach rozwijały się grzyby z rodzaju Fusarium. Helicoverpa armigera w dobie zmian klimatu powinna zostać objęta ogólnokrajowym monitoringiem występowania w Polsce.

The cotton bollworm (Helicoverpa armigera) is a dangerous pest of many plants in the areas where it occurs. It can develop up to12 generations per year in a tropical climate. The insect is known for its long-distance moth’s flights. The larvae can feed on over300 species of cultivated and wild plants. One of the plants damaged is maize. Helicoverpa armigera is a species alien to the entomofauna of Poland. It is unable to overwinter in the soil and climatic conditions of the country. In the years 2010–2023, the appearance of males of this species in pheromone traps was observed every year in the south-eastern part of the country (podkarpackie voivodeship). Monitoring was carried out in three localities: Krzeczowice, Głuchów and Nienadówka. The largest number of moths were caught in 2015 and in 2018–2019. Moths in traps were observed from 10 July to 20 August. The most numerous imago flight took place at the end of July and at the beginning of August. In some years, larvae damaging cobs were also observed. The larvae fed on the cobs from the second half of July to the first half of September. In the study years, they damaged from 0.2 to 3.2% of cobs. Only one larva fed on each cob. It damaged cob silks, cobs leaves and soft grains. The loss of grains in cobs ranged from 1.7 to 7.5%. Fungi of the genus Fusarium developed on damaged cobs. Helicoverpa armigera should be included in the nationwide monitoring of its occurrence in Poland in the era of climate change.

Behere G.T., Tay W.T., Russell D.A., Kranthi K.R., Batterham P. 2013. Population genetic structure of the cotton bollworm Helicoverpa armigera (Hübner) (Lepidoptera: Noctuidae) in India as inferred from EPIC-PCR DNA markers. PLoS ONE 8: e53448. DOI: 10.1371/journal.pone.0053448

Bereś P.K. 2008. Słonecznica orężówka (Helicoverpa armigera Hüb.) – kwarantannowy szkodnik kukurydzy. [Cotton bollworm (Helicoverpa armigera Hüb.) – quarantine maize pest]. Progress in Plant Protection/Postępy w Ochronie Roślin 48 (1): 90–93.

Bereś P.K. 2012a. Słonecznica orężówka – groźna dla warzyw. [Cotton bollworm – dangerous for vegetables]. Hasło Ogrodnicze 7: 88–89.

Bereś P.K. 2012b. Szkodliwość omacnicy prosowianki (Ostrinia nubilalis Hbn.) dla kukurydzy (Zea mays L.) w południowo--wschodniej Polsce w latach 1994–2011. [Harmfulness of European corn borer (Ostrinia nubilalis Hbn.) to maize (Zea mays L.) in south-eastern Poland in 1994–2011]. Progress in Plant Protection/Postępy w Ochronie Roślin 52 (1): 9–13. DOI: 10.14199/ ppp-2012-001

Bereś P.K., Erlichowski T., Piszczek J., Pruszyński G., Ulatowska A. 2017. Atlas szkodników roślin rolniczych. [Atlas of agricultural ests]. Wydanie II. Hortpress, Warszawa, 191 ss.

Bereś P.K., Siekaniec Ł., Kontowski Ł. 2022. Występowanie chorób kukurydzy (Zea mays L.) powodowanych przez grzyby na polach prowadzonych w wieloletniej monokulturze w południowo-wschodniej Polsce w latach 2010–2021. [Occurrence of maize (Zea mays L.) diseases caused by fungi on long-term monoculture fields in south-eastern Poland in 2010–2021]. Progress in Plant Protection 62 (2): 117–127. DOI: 10.14199/ppp-2022-014

Bielewicz M. 1984. Nowe gatunki motyli większych (Macrolepidoptera) dla fauny Bieszczadów Zachodnich i Pogórza Przemyskiego. [New species of greater butterflies (Macrolepidoptera) for the fauna of the Western Bieszczady Mountains and the Przemyśl Foothills]. Polskie Pismo Entomologiczne 54: 407–409.

CABI 2021. Helicoverpa armigera (cotton bollworm). CABI Compendium, Datasheet, 26757. DOI: 10.1079/cabicompendium. 26757 [dostęp: 23.09.2024].

Darvas B., Bánáti H., Takács E., Lauber É., Szécsi Á., Székács A. 2011. Relationships of Helicoverpa armigera, Ostrinia nubilalis and Fusarium verticillioides on MON 810 maize. Insects 2 (1): 1–11. DOI: 10.3390/insects2010001

Dourado P.M., Pantoja-Gomez L.M., Horikoshi R.J., Carvalho R.A., Omoto C., Corrêa A.S., Kim J.H., Martinelli S., Head G.P. 2021. Host plant use of Helicoverpa spp. (Lepidoptera: Noctuidae) in the Brazilian agricultural landscape. Pest Management Science 77 (2): 780–794. DOI: 10.1002/ps.6079

EPPO 2002. Helicoverpa armigera (HELIAR). EPPO Global Database. https://gd.eppo.int/taxon/HELIAR/hosts [dostęp: 18.04.2024].

EPPO 2003. Protokoły diagnostyczne dotyczące agrofagów podlegających przepisom. Helicoverpa armigera. PM 7/19 (1). EPPO. https://piorin.gov.pl/files/userfiles/giorin/prawo/eppo/diagnostyka/pm_7-19_1_helicoverpa_armigera.pdf [dostęp: 20.09.2024].

Farrow R.A. 1984. Detection of transoceanic migration of insects to a remote island in the Coral Sea, Willis Island. Australian Journal of Ecology 9 (3): 253–272. DOI: 10.1111/j.1442-9993.1984.tb01362.x

Firempong S., Zalucki M.P. 1989. Host plant preferences of populations of Helicoverpa armigera (Hubner) (Lepidoptera, Noctuidae) from different geographic locations. Australian Journal of Zoology 37 (6): 665–673. DOI: 10.1071/ZO9890665

Fite T., Damte T., Tefera T., Negeri M., Tejada Moral M. 2020. Evaluation of commercial trap types and lures on the population dynamics of Helicoverpa armigera (Hubner) (Lepidoptera: Noctuidae) and its effects on non-targets insects. Cogent Food & Agriculture 6 (1): 1771116. DOI: 10.1080/23311932.2020.1771116

Fitt G.P. 1989. The ecology of Heliothis species in relation to agroecosystems. Annual Review of Entomology 34: 17–53. DOI: 10.1146/annurev.en.34.010189.000313

Gregg P.C., Del Socorro A.P., Le Mottee K., Tann C.R., Fitt G.P., Zalucki M.P. 2019. Host plants and habitats of Helicoverpa punctigera and H. armigera (Lepidoptera: Noctuidae) in inland Australia. Austral Entomology 58 (3): 547–560. DOI: 10.1111/ aen.12349

Gregg P.C., Fitt G.P., Coombs M., Henderson G.S. 1993. Migrating moths (Lepidoptera) collected in tower-mounted light traps in northern New South Wales, Australia: species composition and seasonal abundance. Bulletin of Entomological Research 83 (4): 563–578.

Huang J. 2021. Effects of climate change on different geographical populations of the cotton bollworm Helicoverpa armigera (Lepidoptera, Noctuidae). Ecology and Evolution 11 (24): 18357–18368. DOI: 10.1002/ece3.8426

Jayaraj S. 1981. Biological and ecological studies of Heliothis. Proceedings of the International Workshop on Heliothis Management, 15–20 November 1981, ICRISAT, Patancheru, India, s. 17–28.

Jyothi P., Aralimarad P., Wali V., Dave S., Bheemanna M., Ashoka J., Shivayogiyappa P., Lim K.S., Chapman J.W., Sane S.P. 2021. Evidence for facultative migratory flight behavior in Helicoverpa armigera (Noctuidae: Lepidoptera) in India. PLoS ONE 16 (1): e0245665. DOI: 10.1371/journal.pone.0245665

Karakasis A., Lampiri E., Rumbos C.I., Athanassiou C.G. 2021. Factors affecting adult captures of the cotton bollworm, Helicoverpa armigera (Hübner) (Lepidoptera: Noctuidae) in pheromone-baited traps. Agronomy 11 (12): 2539. DOI: 10.3390/ agronomy11122539

Keszthelyi S., Nowinszky L., Puskás J. 2013. The growing abundance of Helicoverpa armigera in Hungary and its areal shift estimation. Central European Journal of Biology 8 (8): 756–764. DOI: 10.2478/s11535-013-0195-0

Keszthelyi S., Pál-Fám F., Kerepesi I. 2011a. Effect of cotton bollworm (Helicoverpa armigera Hübner) caused injury on maize grain content, especially regarding to the protein alteration. Acta Biologica Hungarica 62 (1): 57–64. DOI: 10.1556/ ABiol.61.2011.1.5

Keszthelyi S., Szentpeteri J., Pál-Fám F. 2011b. Morphometrical and front wing abrasion analysis of a Hungarian cotton bollworm Helicoverpa armigera (Lepidoptera: Noctuidae) population. Biologia 66 (2): 340–348. DOI: 10.2478/s11756-011-0013-6

Kriticos D.J., Ota N., Hutchison W.D., Beddow J., Walsh T., Tay W.T., Borchert D.M., Paula-Moreas S.V., Czepak C., Zalucki M.P. 2015. The potential distribution of invading Helicoverpa armigera in North America: Is it just a matter of time? PLoS ONE 10 (3): 0133224. DOI: 10.1371/journal.pone.0133224

Lopes H.M., Bastos C.S., Boiteux L.S., Foresti J., Suinaga F.A. 2017. A RAPD-PCR-based genetic diversity analysis of Helicoverpa armigera and H. zea populations in Brazil. Genetics and Molecular Research GMR 16 (3): gmr16038757. DOI: 10.4238/ gmr16038757

Negrut G.N., Cotuna O., Sărăţeanu V., Durau C.C., Suba T. 2019. Research regarding the relationship among the pests Ostrinia nubilalis, Helicoverpa armigera and the fungi Fusarium verticillioides, Aspergillus flavus in corn in the climatic conditions from Lovrin (Timiș County). Research Journal of Agricultural Science 51 (4): 282–291.

Nowacki J., Hołowiński M. 1999. Sówkowate (Lepidoptera: Noctuidae) Lasów Sobiborskich na obszarze Polskiego Polesia. [The noctuids of the Lasy Sobiborskie forest on the Polish Polesie (Lepidoptera: Noctuidae)]. Wiadomości Entomologiczne Tom 18, Suplement 1, 60 ss.

Pedgley D.E. 1985. Windborne migration of Heliothis armigera (Hübner) (Lepidoptera: Noctuidae) to the British Isles. Entomologist’s Gazette 36: 15–20.

Pedgley D.E., Tucker M.R., Pawar C.S. 1987. Windborne migration of Heliothis armigera (Hübner) (Lepidoptera: Noctuidae) in India. International Journal of Tropical Insect Science 8 (4-5-6): 599–604. DOI: 10.1017/S1742758400022669

Pratissoli D., Lima V.L.S., Pirovani V.D., Lima W.L. 2015. Occurrence of Helicoverpa armigera (Lepidoptera: Noctuidae) on tomato in the EspíritoSanto state. Horticultura Brasileira 33 (1): 101–105. DOI: 10.1590/S0102-053620150000100016

Rajapakse C.N.K., Walter G.H. 2007. Polyphagy and primary host plants: oviposition preference versus larval performance in the lepidopteran pest Helicoverpa armigera. Arthropod-Plant Interactions 1 (1): 17–26. DOI: 10.1007/s11829-007-9003-6

Rejestr 2024. Rejestr środków ochrony roślin. [Register of plant protection products]. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi. https://www.gov.pl/web/rolnictwo/rejestr-srodkow-ochrony-roslin [dostęp: 23.09.2024].

Riaz S., Johnson J.B., Ahmad M., Fitt G.P., Naiker M.A. 2021. Review on biological interactions and management of the cotton bollworm, Helicoverpa armigera (Lepidoptera: Noctuidae). Journal of Applied Entomology 145 (6): 467–498. DOI: 10.1111/ jen.12880

Rozporządzenie 2008. Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 21 lutego 2008 r. w sprawie zapobiegania wprowadzaniu i rozprzestrzenianiu sięorganizmów kwarantannowych (Dz.U. nr 46, poz. 272 ze zm.).

Sah L.N., Sahu R., Neupana F.P. 1988. Monitoring the chickpea pod borer, Heliothis armigera by a pheromone trap. Journal of the Institute of Agriculture and Animal Science 9: 107–109.

Sharma H.C. 2001. Cotton bollworm/legume pod borer, Helicoverpa armigera (Hübner) (Noctuidae: Lepidoptera): biology and management. Crop Protection Compendium, Wallingford, 72 ss.

Stefanescu C., Alarcón M., Avila A. 2007. Migration of the painted lady butterfly, Vanessa cardui, to north-eastern Spain is aided by African wind currents. The Journal of Animal Ecology 76 (5): 888–898. DOI: 10.1111/j.1365-2656.2007.01262.x

Vajgand D. 2009. Flight dynamic of economically important Lepidoptera in Sombor (Serbia) in 2009 and forecast for 2010. Acta Entomologica Serbica 14 (2): 175–184.

Vergara F., Shino A., Kikuchi J. 2016. Cannibalism affects core metabolic processes in Helicoverpa armigera larvae-A 2D NMR metabolomics study. International Journal of Molecular Sciences 17 (9): 1470. DOI: 10.3390/ijms17091470

Virić Gašparić H., Vučemilović Jurić D., Bažok R. 2022. Assessment of a possible increase in the harmfulness of the cotton bollworm (Helicoverpa armigera Hubner) in Croatia. Entomologia Croatica 21: 1–9. DOI: 10.17971/ec.21.1.1

Yang L., Li M., Liu J., Zeng J., Lu Y. 2024. Long-term expansion of cereal crops promotes regional population increase of polyphagous Helicoverpa armigera. Journal of Pest Science. DOI: 10.1007/s10340-024-01778-x

Zalucki M.P., Daglish G., Firempong S., Twine P.H. 1986. The biology and ecology of Heliothis armigera (Hübner) and H. punctigera (Wallengren) (Lepidoptera: Noctuidae) in Australia: what do we know? Australian Journal of Zoology 34 (6): 779–814. DOI: 10.1071/ZO9860779